صنعت نفت و گاز ایران یا وزارت نفت ایران از مهم ترین وزارت خانه های کشور و زیر نظر وزیر نفت ایران است که خود به دلیل وسیع بودن بخش ها و صنایع آن به چهار دسته اصلی تقسیم شده است. وزیر نفت برای هر کدام از این شرکتهای زیر مجموعه یک معاون اصلی دارد.
شرکت ملی نفت ایران
شرکت ملی نفت ایران(National Iranian Oil Company ) یا NIOC شرکت دولتی نفتوگاز ایران است، که در زمینه اکتشاف، تولید، انتقال، بازاریابی و فروش نفت خام، گاز طبیعی و میعانات گازی فعالیت میکند.
شرکت ملی نفت ایران در سال ۱۳۲۷ پس از ملی شدن نفت ایران، تأسیس و از سال ۱۳۳۰ بهطور رسمی جایگزین شرکت نفت ایران و انگلیس شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ و تشکیل وزارت نفت، بخشهای پائیندستی شامل پالایش و پخش، توزیع گاز و صنایع پتروشیمی، از این شرکت منفک شدند و بهعنوان شرکتهای مستقل و زیرمجموعه وزارت نفت، به فعالیت خود ادامه دادند.
شرکت ملی گاز ایران
شرکت ملی گاز ایران یا به انگلیسی National Iranian Gas Company به عنوان یکی از چهار شرکت اصلی وابسته به وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران با سرمایه اولیه 25 میلیارد ریال در سال 1344 هجری خورشیدی مطابق با 1965 میلادی تاسیس گردید.
کاربرد گاز طبیعی به عنوان سوخت حرارتی تنها قسمتی از موارد متنوع کارآیی این ماده گرانقدر به شمار می رود. اهمیت اصلی و واقعی گاز طبیعی با توجه به ارزش افزوده فراوان و قابلیت تبدیل به هزاران نوع کالای با ارزش اقتصادی در بخش صنعت پتروشیمی ظاهر می شود.
شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران
شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، شرکت دولتی صنایع شیمیایی و پتروشیمی ایرانی است، که زیرمجموعهای از وزارت نفت ایران میباشد. این شرکت وظیفه مدیریت و گسترش عملیات صنایع شیمیایی و پتروشیمیایی کشور را برعهده دارد. این شرکت در سال ۱۳۴۳ توسط شرکت ملی نفت ایران، تحت عنوان «واحد تولیدی کود شیمیایی شیراز» تأسیس شد و هماکنون پس از شرکت سابک دومین تولید کننده محصولات پتروشیمی در خاورمیانه میباشد.
شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران
شرکت ملی پالایش و پخش فراوردههای نفتی ایران، یکی از ۴ شرکت اصلی وزارت نفت ایران، که خود دارای ۶ شرکت تابعه است. همچنین ۹ پالایشگاه کشور ایران نیز (که از سال ۱۳۹۰ خصوصی شدهاند) زیر نظر این شرکت به کار مشغول هستند. ۲۰ هزار نفر نیروی انسانی در شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی ایران اشتغال دارند.
این شرکت بر اساس اصل جداسازی فعالیتهای شرکتهای بالادستی وزارت نفت، از شرکتهای پایین دستی، در سال ۱۳۷۰ توسط وزارت نفت ایران تأسیس گردید.
عملیات انتقال نفت خام به پالایشگاهها و پهلوگیرهای صادراتی، پالایش، تولید و پخش فراوردههای نفتی در سراسر ایران، ساخت پالایشگاهها، سکوهای دریایی، خطوط لوله و شبکههای مخابراتی، در گذشته به صورت پراکنده و توسط مدیریتهای مختلف انجام میگرفت. این وظایف با شکلگیری شرکت ملی پالایش و پخش فراوردههای نفتی ایران، در ۱۷ اسفند ۱۳۷۰، حالتی منسجم به خود گرفت و از وظایف شرکتی مستقل، شناخته شد.